4cg
Ffotograffydd: Philip Griffiths
Mae 4CG yn sefydliad cydweithredol a ffurfiwyd i “hyrwyddo datblygiad cymunedol trwy adfywio Aberteifi a’r ardal o gwmpas”. Cafodd ei sefydlu gan grŵp bach o bobl leol oedd yn teimlo’n gryf bod llawer o gyfleoedd yn Aberteifi i gynyddu cydlyniad cymunedol, gwella ein hamgylchedd, ac i gymryd camau bach i helpu i wella’r economi lleol – ac y gallai sefydliad llawn brwdfrydedd a phenderfyniad wneud gwahaniaeth.

Cwmni Bro Ffestiniog
Ffotograffydd: Richard Williams
Mae cymuned o fentrau cymdeithasol a busnesau bywiog a llwyddiannus yn ardal Ffestiniog. Nod llawer ohonyn nhw yw mynd i’r afael â materion lleol yn uniongyrchol, gan gyfrannu’n greadigol ac yn gynaliadwy at ddyfodol yr ardal ar yr un pryd. Maen nhw wedi dod at ei gilydd i gydweithredu er budd yr ardal gyfan, ac i gynnig cyfleoedd cynaliadwy yn y sectorau creadigol, gofal, amgylcheddol, adeiladu a thwristiaeth gynaliadwy.

Cwmni Cydweithredol Arfon Timber
Ffotograffydd: Mike Dean
Cwmni cydweithredol y gweithwyr yw Arfon Timber, menter gymdeithasol sy’n eiddo i’w haelodau ac sy’n cael ei gweithredu ganddynt. Gyda dros 65 mlynedd o brofiad ar y cyd yn y fasnach adeiladu draddodiadol, mae’r aelodau’n meddu ar y sgiliau a’r profiad i greu pob math o bethau o bren. Eu hangerdd yw cyfuno dylunio arloesol gyda thechnegau traddodiadol; creu adeiladau trawiadol sy’n goroesi am genedlaethau. Maen nhw’n gweithio bron yn gyfan gwbl gyda phren sy’n cael ei dyfu yng Nghymru, wedi’i dorri yn eu melin lifio eu hunain ym Methesda. Mae cynyddu’r defnydd o bren cryf, gwydn wedi’u dyfu gartref, gan leihau milltiroedd pren a lliniaru’r effaith amgylcheddol, yn rhan greiddiol o’i ethos.

Hamdden a Llyfrgelloedd Aura
Ffotograffydd: Keith Freeburn
Sefydliad elusennol, dielw yw Aura, ac ar 1 Medi 2017, fe gymerodd reolaeth o’r rhan fwyaf o ganolfannau hamdden a llyfrgelloedd a oedd yn cael eu rhedeg yn uniongyrchol gan Gyngor Sir y Fflint cyn hynny. Mae Aura yn gwmni cydweithredol sy’n eiddo i’w weithwyr. Mae ei warged ariannol yn cael ei ail-fuddsoddi mewn cyfleusterau a gwasanaethau i wella profiad y cwsmer ac i gynnal a gwella’r adnoddau ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Mae Aura’n rheoli pedair canolfan hamdden - sy’n cynnwys tri phwll nofio, llawr sglefrio iâ, parc sglefrolio dan do, caeau chwaraeon 3G, canolfan bowlio deg a sba - a saith llyfrgell, ac yn cyflogi dros 260 o staff.

Awel Aman Tawe
Ffotograffydd: Philip Griffiths
Cwmni cydweithredol yw Awel sy’n berchen ar ac yn rhedeg dau dyrbin gwynt 2.35MW Enercon ar Fynydd y Gwrhyd, 20 milltir i’r gogledd o Abertawe. Mae’r tyrbinau hyn yn cynhyrchu ynni glân, carbon isel – amcangyfrifir y cynhyrchir 12,558 MWh o ynni glân y flwyddyn, digon i gyflenwi dros 2,500 o gartrefi. Mae elw’r fenter yn cefnogi prosiectau sy’n mynd i’r afael â thlodi tanwydd ac yn datblygu prosiectau ynni adnewyddadwy eraill. Mae’r tîm y tu ôl i’r fenter gydweithredol hon yn rheoli Egni Solar Co-op hefyd, sydd wedi gosod gwerth 179kW o baneli solar ar saith adeilad cymunedol lleol, y cynllun solar mwyaf yn hanes Cymru.

Cwmni Tai Cydweithredol Brithdir Mawr
Ffotograffydd: James Davies
Mae mwy na 100 o bobl wedi dod trwy ddrysau Brithdir Mawr yn Sir Benfro yn ystod y chwarter canrif diwethaf, gan ddysgu sut i fyw’n gynaliadwy gyda natur, tyfu eu bwyd eu hunain, cynhyrchu eu hynni eu hunain a chreu cymuned gydweithredol, yng ngwir ystyr y gair. Gan fyw gyda’i gilydd ar fferm 80 erw, mae pobl yn gweithio tuag at ffordd o fyw sy’n gadael yr amgylchedd lleol a byd-eang yn iachach ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Mae manteision byw ar y cyd yn mwy na gwneud iawn am yr anawsterau; fel bod cydweithio’n haws ac yn fwy pleserus na gweithio ar wahân; a bod pawb yn gallu ffynnu a theimlo’n gartrefol.

Cwmni Cydweithredol Llaeth Organig Calon Wen
Ffotograffydd: Kiran Ridley
Grŵp o 25 o ffermydd teuluol organig ledled Cymru yw Calon Wen. Mae’n credu mewn darparu cynhyrchion organig eithriadol sy’n blasu’n wych ac sy’n cael eu cynhyrchu’n gynaliadwy. Mae ei ffermwyr ymroddedig yn hoffi cadw pethau’n syml, gan sicrhau bod y gwartheg yn derbyn gofal priodol ac yn pori ar borfeydd ffres, llawn meillion sydd heb eu trin â chwistrellau neu gemegion.
Mae’n talu i’w ffermwyr am ansawdd yn ogystal â faint o laeth maen nhw’n ei gynhyrchu, sy’n golygu nad ydyn nhw’n cael eu gwthio tuag at systemau cynnyrch uchel. Mae Calon Wen yn frand blaenllaw yng Nghymru erbyn hyn, sy’n cyflenwi Tesco, Morrisons a Waitrose, a llawer o fanwerthwyr annibynnol eraill ledled Cymru.

Cartrefi Cymru
Ffotograffydd: Alan Denny
Mae menter gydweithredol Cartrefi Cymru yn sefydliad dielw. Yn bennaf, mae’n cefnogi pobl ag anableddau dysgu yng Nghymru. Daw ei aelodau o’i 1,200 o weithwyr, 650 o bobl y mae’n eu cefnogi a miloedd o ffrindiau, aelodau teuluoedd a chefnogwyr. Mae’r holl bobl hyn yn cydweithio gyda’r nod cyffredin o greu cymunedau lleol a gwneud Cartrefi Cymru yn gystal darparwr cymorth ag y gall fod. Mae bod yn fenter gydweithredol sy’n eiddo i aelodau’n cynnig cyfle gwych i bobl ddod at ei gilydd mewn Fforymau Cydweithredol lleol, i rannu eu doniau a’u syniadau, ac i wneud penderfyniadau ar sail gyfartal.

Coed Organic
Ffotograffydd: Patrick Olner
Mae Coed Organic yn ardd farchnad organig 5 erw yn Coed Hills, ar gyrion Saint Hilari, ger y Bont-faen. Mae llysiau’n cael eu gwerthu i gwsmeriaid yng Nghaerdydd ac o gwmpas Bro Morgannwg trwy gynllun bocs llysiau, ac ym marchnad ffermwyr Glanyrafon yng Nghaerdydd. Mae’n gwmni cydweithredol y gweithwyr.

Cwmni Tacsi Cydweithredol Caerdydd (Drive)
Ffotograffydd: Patrick Olner
Ffurfiwyd y cwmni Cardiff Taxi Co-operative Limited gan wyth gyrrwr tacsi trwyddedig yn ystod haf 2018. Yn fwy adnabyddus fel Drive, fe’i sefydlwyd mewn ymateb i sut roedd gyrwyr hunangyflogedig yn cael eu trin gan gwmnïau tacsi mwy sefydledig a thraddodiadol yn y ddinas. Roedd yr aelod-yrwyr i gyd yn teimlo bod ffordd decach o wneud pethau, lle gallai gyrwyr deimlo eu bod yn rheoli eu tynged eu hunain yn llwyr. Mae pob penderfyniad yn cael ei wneud gan yr aelodaeth mewn ffordd ddemocrataidd er lles gorau’r cwmni a’i aelodau.

Practis Deintyddol Gateway
Ffotograffydd: Patrick Olner
Mae Gateway OHS Limited yn rhedeg pedair meddygfa ddeintyddol y GIG yn y Fenni. Yn 2016, roedd y prif ddeintydd Mick Allen am gamu’n ôl ac yn hytrach na gwerthu i gwmni deintyddol corfforaethol mawr, penderfynodd drosglwyddo perchnogaeth i weithwyr y cwmni. Galluogodd hyn i Mick adael y busnes yn nwylo pobl yr oedd wedi ymddiried ei fusnes iddyn nhw dros y blynyddoedd ac a oedd yn angerddol am ei weld yn ffynnu.

Cwmni Cydweithredol Gower Power
Ffotograffydd: Philip Griffiths
Cwmni cydweithredol cymunedol yw Gower Power sy’n eiddo i’w aelodau ac sy’n cael ei reoli ganddyn nhw. Mae’n datblygu prosiectau ynni adnewyddadwy (gan gynnwys fferm ynni solar a phwyntiau gwefru cerbydau trydan), yn rhoi’r prosiectau hyn mewn perchnogaeth gymunedol ac yn darparu gwasanaethau rheoli asedau a gweinyddol. Dros y tair blynedd diwethaf yn Abertawe yn unig, mae wedi llwyddo i roi dros £1.5 miliwn o asedau ynni adnewyddadwy mewn perchnogaeth gymunedol rhwng tri phrosiect, ac mae wedi helpu i sefydlu dros £2 filiwn mewn cronfeydd effaith gymdeithasol er budd cymuned Abertawe.

Le Public Space
Ffotograffydd: Philip Griffiths
Roedd Le Pub yn lleoliad cerddoriaeth o fri cenedlaethol yng Nghasnewydd, gyda chymuned ffyddlon o gwsmeriaid. Ond caeodd ei ddrysau yn 2017, pan werthwyd yr adeilad ble’i lleolwyd. Penderfynodd grŵp o staff a chwsmeriaid rheolaidd ddod ynghyd a chodi’r arian i brynu eu lleoliad eu hunain - lle mwy o faint, mwy canolog, gyda gwell cyfleusterau a mynediad i bawb. Mae Le Public Space yn un o leoliad celfyddydau byw annibynnol mwyaf blaenllaw'r De erbyn hyn, ac yn eiddo i’r gymuned, er budd y gymuned.

Pengwern Cymunedol
Ffotograffydd: Mike Dean
Tafarn a gwesty sy’n eiddo i’r gymuned yw’r Pengwern Arms yn Llan Ffestiniog. Caewyd y dafarn yn 2009, ond daeth grŵp penderfynol o drigolion lleol at ei gilydd i brynu’r adeilad a’i ailagor fel cwmni cydweithredol cymunedol. Mae’n fusnes llwyddiannus erbyn hyn sy’n cynnig tafarn, bwyty a gwesty/gwely a brecwast. Fel cwmni cydweithredol, mae’n cael ei redeg fel menter gymunedol ddemocrataidd er budd y pentref a’r cyffiniau.

Tafarn yr Hydd Gwyn
Ffotograffydd: James Davies
Mae Tafarn yr Hydd Gwyn wedi bod yn ganolog i fywyd ym mhentref Llandudoch yn Sir Benfro ers 250 o flynyddoedd. Fe’i caewyd yn 2019 a’i rhoi ar y farchnad i’w gwerthu, ond aeth criw o bobl leol, a oedd yn benderfynol o beidio â cholli rhan ganolog o’r pentref, ati i ffurfio prosiect Tafarn Gymunedol yr Hydd Gwyn, cwmni cydweithredol cymunedol, a mynd ati i godi’r arian a oedd ei angen i brynu rhydd-ddaliad y dafarn a’i rhedeg fel cymuned. Ar ôl codi digon o arian, cytunwyd ar gynnig y grŵp i brynu’r Hydd Gwyn ar 18 Ionawr 2021. Bydd yn parhau i fod yn rhan annatod o’r pentref, fel lle ar gyfer digwyddiadau cymdeithasol, gweithgareddau diwylliannol, rhywle i gyfarfod â phobl a chyfnewid gwybodaeth, a bydd yn hyrwyddo cymuned gydlynol a chyfeillgar yn yr ardal.

Partneriaeth Gweithredu Adferol Cymru (WRAP)
Ffotograffydd: Natasha Hirst
Cwmni cydweithredol yw WRAP sy’n darparu hyfforddiant, ymarfer ac ymgynghoriaeth adferol ym meysydd addysg, tai, teuluoedd, cymunedau, busnesau a’r system cyfiawnder troseddol ledled Cymru. Ei nod yw adeiladu, cynnal ac atgyweirio perthnasoedd. Mae bod yn adferol yn golygu credu mai’r rhai sy’n cael eu heffeithio’n uniongyrchol sydd yn y sefyllfa orau i wneud penderfyniadau a datrys gwrthdaro. Mae arferion adferol yn cwmpasu ymyrraeth gynnar, atal ac ymateb ac yn cynnwys ffocws ar atebolrwydd a chyfrifoldeb, bod yn agored, parch i’r naill a’r llall a chynhwysiant.

Ynni Sir Gâr
Ffotograffydd: Philip Griffiths
Mae Ynni Sir Gâr yn fenter gymdeithasol gydweithredol yn Sir Gâr. Mae’n gweithio yn ei chymuned i fynd i’r afael â newid hinsawdd, trwy leihau costau ynni, hybu effeithlonrwydd ynni, mynd i’r afael â thlodi tanwydd, cynhyrchu ynni adnewyddadwy glân a chadw’r elw’n lleol. Mae’n gweithio gyda chymunedau, cyrff y trydydd sector, sefydliadau, y sector cyhoeddus, busnesau lleol ac ysgolion ledled y Gorllewin er mwyn cyflawni a chynnal prosiectau ynni a mesurau cynaliadwyedd. Mae’n rhan o rwydwaith i hybu atebion wedi’i ddatgarboneiddio ar gyfer cludiant ledled Cymru hefyd, a hynny’n benodol trwy rannu ceir trydan a gosod pwyntiau gwefru ar draws ardaloedd gwledig Cymru.

Trivallis
Ffotograffydd: Matthew Bevan
Trivallis yn Rhondda Cynon Taf yw un o’r cymdeithasau tai mwyaf yng Nghymru ac mae’n darparu dros 10,000 o gartrefi ac amrywiaeth o wasanaethau i’w gwsmeriaid, eu teuluoedd a’i chymunedau. Sefydliad Tai Cydfuddiannol Cymunedol yw Trivallis, math o gwmni cydweithredol sy’n rhoi mwy o lywodraethiant a rheolaeth i denantiaid dros eu cartrefi.